چشم و هم‌چشمی یکی از آسیب‌های اجتماعی است که کم‌وبیش همه در جامعه از آن رنج می‌بریم، چشم و هم‌چشمی در عروسی‌ها، میهمانی‌ها، عزاداری‌ها، مراسم سفر حجاج به خانه‌ی خدا و سفرهای روزمره، بخشی از این معضل اجتماعی را تشکیل می‌دهند.
این پدیده تا آنجا در جامعه‌ی ما ریشه دوانده که امروز در فضای مجازی، بیانیه جمعی از علماء بزرگوار خطاب به حجاج را مشاهده کردم که در آن آمده بود: «حجاج به‌ جز آب زمزم و در صورت توان خرمای عجوه، برای کسی هیچ هدیه‌ای نیاورند، بنر چاپ نکنند و کاروان بدرقه و استقبال و میهمانی شام و ناهار راه نیندازند و حجاج از کسی که به دیدنشان نمی‌رود گله نکنند.»
شکی نیست که این اقدامات، درمجموع اقدامات پسندیده‌ای است و در حسن نیت و خیرخواهی نویسندگان بیانیه تردیدی وجود ندارد.
واقعیت آن است مطابق رابطه‌ی علت و معلولی، هزینه‌های جانبی حج، یک معلول است و علت اصلی این مشکل، از جای دیگری آب می‌خورد، علت اصلی، ناشی فرهنگ غلط چشم و هم‌چشمی است، و تا زمانی که این فرهنگ از جامعه ما رخت برنبندد و هر کس به‌اندازه دهان خود لقمه نگیرد این مشکل همچنان ادامه خواهد داشت.
بنده بر این باورم شایسته است متولیان دینی بجای مبارزه با معلول، با علت مبارزه کنند و آن را از بین ببرند چون از بین بردن معلول مانند پاک کردن صورت‌مسئله یا دادن قرص مُسَکِّن به بیماری مبتلابه آپاندیس است که تب و درد دارد ولی به خاطر مُسَکِّن درد را احساس نمی‌کند.
طبیعتاً با قرص مسکن، درد و تب بیمار کنترل می‌شود اما مشکل اصلی که همان آپاندیس است بر جای خود باقی می‌ماند و هرلحظه جان بیمار را به مرگ تهدید می‌کند.
فرض کنیم حجاج ما به خاطر خدا این توصیه‌های دلسوزانه را رعایت کنند، ولی آیا علت اصلی که چشم و هم‌چشمی است در عروسی‌ها، میهمانی‌ها، عزاداری‌ها و… نیز پایان خواهد یافت؟ قطعاً خیر
این در حالی است که اگر چشم و هم‌چشمی‌ها از جامعه ما رخت ببندد آنگاه هر کس به‌جای نگاه به همسایه و دیگران، به جیب خود نگاه خواهد کرد و به‌اندازه‌ی جیب خود خرج خواهد نمود.
پاک کردن صورت‌مسئله و پرداختن به معلول ضرر دیگری هم دارد، و آن این است که اگر فرد باسخاوتی بخواهد به میمنت عروسی فرزندش، یا شرفیاب شدن خود یا عزیزش به حج، با طیب خاطر، مردم را برای ناهار یا شام میهمان کند، از ترس چشم و هم‌چشمی و سرزنش مردم این کار را انجام نخواهد داد، درحالی‌که دست‌ودل بازی و بخشندگی و غذا دادن به مردم(إطعام)، یک سنت حسنه‌ای است که در قرآن کریم و سنت پیامبر بسیار بر روی آن تأکید شده که باعث محبت و صمیمیت و انسجام بیشتر افراد جامعه می‌شود. به عبارتی با پاک کردن صورت‌مسئله، از سنت حسنه‌ی جود و بخشش نیز جلوگیری شده است چون ثروتمند سخاوتمند باید از ترس چشم به هم‌چشمی فقیر، سخاوت خود را پنهان کند و این کار نوعی محدود کردن اغنیای سخاوتمند در انفاق و بخشش است.
اگر چشم و هم‌چشمی از جامعه رخت بربندد آن‌وقت ثروتمند سخاوتمند به‌اندازه‌ی توان خود آزادانه انفاق خواهد کرد و فقیر ندار نیز آزادانه به‌اندازه‌ی خود خرج می‌کند آنگاه نه خود احساس حقارت می‌کند و نه دیگران به او تحقیر می‌کنند.

بیایید همه به چشم و هم‌چشمی نه بگوییم.

نویسنده: سیداحمد هاشمی